Karabağ, dört yıl öncesine kadar Türk dünyasının kanayan yaralarından biri ve 200 yıllık Rus-Ermeni projesinin ana merkezinde yer alan kadim bir Türk yurduydu. Evet, Karabağ, Nadir Şah Avşar’dan günümüze parçalanarak gelen Azerbaycan topraklarının en son çarkın dayandığı noktaydı. Karabağ Zaferi’yle bu çark artık geriye dönmeye başladı. Zafere geçmeden önce, 200 yıllık süreci size kısaca özetlemek istiyorum.
Nadir Şah Avşar’dan sonra Azerbaycan eyaletleri, her biri bağımsız hanlıklar şeklinde hareket etmeye başladı. Bu bölünmeyi fırsat bilen Rusya, Azerbaycan işgalini başlattı. Gence Hanlığı'nın yaptığı gibi bazı hanlıklar Rusya’ya karşı direnişe geçmiş ve bu direniş kanla bastırılarak Rus Çarlığı’na bağlanmışken, bazı hanlıklar savaşsız anlaşma yoluyla teslim oldular. Karabağ Hanlığı'nın Rusya İmparatorluğu ile 1805 yılında yaptığı “Kürekçay Anlaşması” buna örnek olarak verilebilir. Hanlığın iç işlerinde serbest, dış işlerinde ise Rusya’ya bağlı kalmasıyla sonuçlanan bu anlaşma, Rus İmparatorluğu'nun Azerbaycan'daki işgalini tescilleyen ilk belgelerden biridir. Rusya bölgede güç kazandıktan birkaç yıl sonra hanlığı tamamen ortadan kaldırarak Karabağ'ı doğrudan kendisine bağladı. Bu anlaşmanın Azerbaycan için önemli yanı, Ermenilerden hiç bahsetmemesidir; anlaşmada Ermenilerle ilgili tek kelime bile geçmez. Bu durum, Ermenilerin bölgeye daha sonradan yerleştirildiklerinin bir kanıtı olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira Ermenilerin “Kürekçay” Anlaşması'ndan sonra Karabağ’a Ruslar tarafından göç ettirildiğine dair arşiv kaynakları bulunmaktadır.
İran ve Osmanlı topraklarından Azerbaycan’a Ermenileri göç ettiren Ruslar, Erivan ile birlikte Karabağ’ı da Ermenilere bırakmayı planlamışlardı. Bu şekilde Azerbaycan ile Türkiye arasına hançer gibi gireceklerdi. Maalesef, Azerbaycan'ın Sovyetler tarafından 1920’de işgalinden sonra Zengezur’u Azerbaycan’dan kopararak bunu gerçekleştirdiler. Bu tarihten itibaren bölgedeki varlığını daimileştirmek için sömürgeci düşüncelerle Karabağ sorununu saatli bomba gibi Azerbaycan’ın önüne koydular. Karabağ’a göçle beraber Ermenilerin artan nüfusu dikkate alınarak, Ermenilerin çoğunluk olduğu yerleri “Dağlık Karabağ Özerk Cumhuriyeti” olarak Karabağ’ın diğer kısımlarından ayrıldı. Böylece Karabağ'ın Türklerin yoğun yaşadığı yerleşim yerleri Ruslar tarafından yapay şekilde oluşturulan “özerk” bölgeden kenarda bırakıldı. 1980’lerin sonuna doğru Azerbaycan’da bağımsızlık hareketleri başlayınca da bu kartı oynayarak Ermenilerden taraf durup Karabağ’ın tamamını Ermenistan’a işgal ettirdiler. Bu işgal, sonrasında 30 yıl sürecek bir sürecin başlangıcı oldu.
Sayısız müzakereler, sonu gelmeyen diplomatik görüşmeler ve etkisiz kararlar ile geçen 30 yılın sonunda Karabağ’ın masada çözülemeyeceği anlaşıldı. Zaten sözde bu meseleyi çözmek isteyen devlet ve kurumların maksadının çözüm değil, işgali uzatmak olduğu da ortaya çıktı. Bardağı taşıran son damla ise Ermenistan’ın “yeni topraklar uğrunda yeni savaş” sloganıyla Azerbaycan’ın başka bölgelerine saldırması oldu. Temmuz 2020’deki saldırıların hemen ardından, 27 Eylül 2020 tarihinde Ermenilerin sivil yerleşim yerlerine ağır silahlarla saldırması sonucunda Azerbaycan, Karabağ’ı kurtarma operasyonunu resmen başlattı. 44 günlük bir savaşın ardından 10 Kasım 2020 tarihinde Ermenistan’ın teslim olmasıyla savaş sona erdi. Ancak, son anda Rusya’nın araya girmesiyle Karabağ topraklarının %35’i Rus barış gücünün kontrolünde Ermenilere bırakıldı ve işgal üç yıl daha uzadı. Azerbaycan ise bu işin peşini bırakmayarak, 19 Eylül 2023 tarihinde başlattığı bir günlük antiterör operasyonuyla Karabağ’ın tamamında devlet egemenliğini sağladı. Bu zaferle birlikte Azerbaycan, 200 yıllık Rus-Ermeni projesini tarihin çöplüğüne gönderdi.
Başta savaşın bittiği gün olan 10 Kasım tarihi “Zafer Günü” olması kararlaştırılsa da Atatürk’e olan saygıdan dolayı Azerbaycan bu tarihi Şuşa Şehrinin kurtarıldığı gün olan 8 Kasım olarak belirledi. O tarihten sonra 8 Kasım tarihi Azerbaycan’da “Zafer Günü” olarak kutlanıyor.
Zaferin kutlu olsun, can Azerbaycan!
