Herkesin malumu olduğu üzere, 25 Aralık'ta Rusya’nın Azerbaycan uçağını düşürmesinden sonra Azerbaycan Türkleri yasa boğuldu. Azerbaycan’da hiç kimsenin bayram kutlamaya mecali olmamasına rağmen, bilgilendirme açısından 31 Aralık Dünya Azerbaycanlılarının (Azerbaycan Türklerinin) Hemreylik (Dayanışma ve Birlik) Bayramı hakkında sizlere bilgi vereceğim.
“Hemreylik” Dayanışma ve birlik demektir. Öyle ya, dayanışma ve birlik yalnızca iyi günlerde değil, milleti sarsan acı ve hüzün günlerinde de olmalıdır. Bu, millet olmanın gereğidir. Yazı vesilesiyle bu elim faciada hayatını kaybedenlere Allah’tan rahmet, sağ kalanlara ise şifalar diliyorum.
Peki, nedir bu “Hemreylik” Bayramı? Azerbaycan için neden bu kadar önemli? Nasıl oldu da bu bayram Azerbaycan tarihinin en büyük bayramlarından biri haline geldi?
İlk olarak, bu bayramın 31 Aralık’a denk gelmesi tamamen tevafuktur. “Hemreylik Günü”nün yeni yıl ile hiçbir ilişkisi yoktur. Bu bayramın anlamını kavramak için tarihine bakmak gerekir.
Daha önceki yazılarımda da bahsettiğim gibi, Rusya ile İran’daki Kaçar Hanedanlığı arasında 1828 yılında yapılan Türkmençay Antlaşması, Azerbaycan’ın bölünmesiyle neticelenmiştir. İlk olarak Kuzey ve Güney Azerbaycan olarak bölünen vatan toprakları, sonradan Kuzey kısmında Dağıstan ve Gürcistan’a devredilmiş, ardından bir kısmında da Ermeni devleti kurulmuştur. Güney kısmı ise İran’ın içinde kalmış, fakat tarihi süreç içinde farklı eyaletler arasında parçalanmıştır.
1918 ve 1991 yıllarında, topraklarımızın bir kısmında yeniden bağımsız bir devlet kurabilmiş olsak da, Azerbaycan topraklarının büyük bir bölümü hâlâ farklı devletlerin egemenliği altındadır. Toprakları bölünmüş olsa da ruhu “bütöv” kalan milletimiz, bugün Ermenistan hariç diğer ülkelerde yaşayarak milli benliklerini korumaktadır. İşte bu bayram, dünyada sayıları 60 milyona yaklaşan Azerbaycan Türklerinin ortak bayramıdır. Peki ya bu bayram nasıl oluştu?
1980’lerin sonlarına doğru Sovyet rejiminde çatırdamalar başladı. Zulüm üzerine kurulu bu yapı artık devam edemezdi. Azerbaycan Türkleri, iki asra yakın ayrı kaldıkları güneydeki soydaşlarına kavuşmak için 1989 yılında sınıra akın ettiler. Nihayet, 1989 yılının 31 Aralık günü Nahçıvan’da Sovyet ve İran sınırındaki dikenli teller parçalandı, yakılıp yıkıldı.
Bu olaylar Sovyet askerlerinin gözleri önünde gerçekleşti ve akın akın gelen halk karşısında çaresiz kaldılar. Kuzey ve güneyden insanlar birbirine kavuşmak için Aras Nehri’nin soğuk sularına atladı; ne yazık ki bazıları nehirde boğularak hayatını kaybetti. O günden sonra, 31 Aralık, Dünya Azerbaycan Türklerinin Hemreylik Günü olarak kutlanmaya başlandı.
31 Aralık Dünya Azerbaycan Türklerinin Hemreylik Günü bayramı var oldukça, “Bütöv Azerbaycan” mefkûresi bizim gönlümüzde yaşamaya devam edecektir. Yazımı, bu hareketin büyük önderlerinden merhum Ebulfez Elçibey’in 30 Aralık 1993 yılında Keleki köyünden “Hemreylik Günü” ile alakalı Dünya Azerbaycan Türklerine yazdığı müracaatla tamamlıyorum:
“Bu “Hemreylik” günü, 190 yıl önce hain düşmanlar tarafından parçalanmaya başlayan elimizin, yurdumuzun 1989 yılında birlik yolunda attığı ilk büyük adımını attığı gündür. Bugün, Azerbaycan Türkünün, Araz boyunca yurdumuzun bağrına çekilmiş demir çitin ve demir perdenin yıkıldığı, her bir parçasının savrulduğu, hain düşmana "Defol buradan!" dediği, yüz binlerce Azerbaycan Türkünün her iki yakadan Araz’a yürüdüğü; Araz’ın buz gibi suyunu cennet suyu gibi birbirinin üzerine serptiği, ellerini-yüzlerini yıkayıp doya doya içtiği sevinç ve onur dolu bir gündür. Bugün, Azerbaycan Türklerinin kendi birliğine doğru ilk başarılı adımı attığı gündür! Azerbaycan Türkünün, öz yurdu Azerbaycan’ın birliği uğruna gerçekleştirdiği ilk açık Hemreylik (Dayanışma, birlik) günüdür! Bugün, gelecekteki Azerbaycan birliğinin ilk habercisidir! Bugün, Azerbaycan Türkünün birlik ve beraberliğini gerçekleştirecek zamanın ilk doğuş günüdür. Bu birliği, rahmetli İsmail Bey Gaspıralı “Dilde, fikirde, işte birlik”, bu beraberliği rahmetli Mehmet Emin Resulzade “Müsavat” (eşitlik) diye adlandırmıştır. Biz bu birliğe ve bu beraberliğe muhtacız ve Yüce Tanrı’nın emriyle tarih bizi buna çağırıyor. Hain düşmanlarımızın asırlardır dağıttığı birliğimizi ancak ve ancak hemreylikle inşa edebiliriz. Bize, ilk adımda hemreylik gerekirdir! Yurt uğruna hemreylik, el uğruna hemreylik, dil uğruna hemreylik, din uğruna hemreylik, Birleşik Azerbaycan Yurtları uğruna hemreylik! Bugünden ilham alarak 40 milyon Azerbaycan Türkünün büyük dayanışmaya yürüdüğü yolda büyük başarılar diliyorum! Tanrı bize yar olsun! Onun yar olacağına da yürekten inanıyorum!”
