Yazar hakkında detaylı bilgi verilmemiştir.
Türkçe terminoloji nasıl bozuldu?
1960 ve 70’lerde, Türkçe eğitim veren üniversiteler doğru dürüst bir Türkçe terminoloji ile devam ederken yabancı dille eğitim yapan okullar Türkçe kimya (veya fizik veya biyoloji, vs.) terimlerini öğretme ihtiyacı duymuyordu. Robert Kolej ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi gibi üniversiteler de… Üstelik ilk zamanlarda bunlar, öğrencilerinin büyük çoğunluğunu İngilizce eğitim yapan liselerden alırdı. Böylelikle piyasaya hayatında ‘çözünme’ terimini duymamış kimyacılar ve kimya mühendisleri çıktı. Üstelik bu okullar, özellikle ODTÜ, kaliteli eğitim veriyordu ve oranın mezunları hem yeni üniversitelerde hem de orta öğretimde aranan elemanlardı. O işlere de yerleştiler. Sonuçta Türkiye’de üç ayrı kimya -ve bilim- terminolojisi yan yana yaşar hâle geldi: Eski Türk üniversitelerininki, Türk Dil Kurumu’nunki ve hiç Türkçe terminoloji bilmeyen ve ODTÜ’ce denilen bir dili konuşanlar! ODTÜ’ce konuşanlar ettiklerinden hiç mutlu değillerdi ve onlar da – her ne demekse- Öztürkçe bir bilim dili icat etmeye koyuldular. Özellikle yeni alanlardaki bir kısım terim de bu son teşebbüsle türetildi. Şimdi Türkçe bilim dili üç lehçeye sâhiptir: Türkçe konuşulan üniversitelerin bilim dili, orta öğretimde TDK’nın bilim dili ve bunlardan bağımsız uydurulmuş Öztürkçe bilim dili. Fakat biz kendi aramızda İngilizce terimlerle konuşuruz! Çünkü bu üç lehçe bir biriyle anlaşamaz. Lehçeler çoğalınca böyle olur.
İngilizce öğrenmeli miyiz?
Günümüz Lingua Franca’sı İngilizcedir. Milletlerarası alanda ister bilim ister diplomasi ister hukukla uğraşın, İngilizce bilmek zorundasınız. Fakat maalesef bizim eğitimimiz birçok şey gibi yabancı dili de öğretemez. Bu öğretemeyen öğretim kurumlarının başında sekiz yıl yabancı dil öğretip hiç bir şey öğretmeyen ortaokul ve liselerimiz gelir. Aslında bunların çoğu aynı sürede müfredattaki diğer dersleri de öğretememektedir. Fakat okullarda Türkçe’nin öğretilemediğini anlamak için belli bir dikkat gerekir çünkü gençler evlerinde ve medyada da bir miktar Türkçe öğrenir ve o Türkçe ile idare ederler. Çevrelerindeki insanlar da aynı çevre ve kurumlardan çıktıkları için eksiklik fark edilmez. Meselâ bugün on dakika içinde bir haber kanalı spikeri falan haberi filan ajansa ‘ithafen’ verdiğini -her halde atfen demek istiyor- bilmem neyin de ‘geri iade’ edildiğini söylüyordu. Bütün kanallar ‘mesqun mahal’den bahsediyor, kundura’nın ‘qun’u gibi ve bir açık oturum programına katılan altı ‘uzman’ ve yöneticiden hiç biri ‘beka’ diyemiyor. Benim için cız ediyor ama biz acaba böyle içi cız eden kaç kişiyiz? Sonuç olarak düzgün Türkçe konuşamıyorlar ama bunun farkında değiller ve konuştuklarını sanıyorlar. Ya onları dinleyenler? Türkçe bilmeyenler, Türkçe bilmeyenlerin Türkçe bilmediklerini bilemez ki!
Fakat yabancı dil bilmeyen hemen anlaşılır
Buna karşılık yabancı dilin öğretilemediğini pek dikkat etmeseniz de hemen anlarsınız. Şurada ne diyor, bir oku da söyle veya bu turist ne istiyor… Bu sorulara ya cevap verebilirsiniz yahut veremezsiniz. Bizim lise ve üniversite mezunlarımız bu cevapları veremediğinden birçoğumuz, yabancı dili hakkıyla öğrenmek için eğitimin de o dilde olması gerektiğini düşünür. Gerçekten en iyi yabancı dil bilen öğrenciler ODTÜ, Bilkent, Boğaziçi gibi eğitimin de İngilizce olduğu okullardan yetişmiyor mu? Fakat bu görüntü aldatıcıdır. Bu kurumlar en yüksek puanla öğrenci alanlardır ve onların öğrencileri her konuda başlangıçtan itibaren avantajlıdır. Hocaları da titizlikle seçilmiştir. Bunların İngilizce hazırlık sınıfları, öğrencinin hayatından bir yıl almak karşılığında onlara dil öğretir ve bu işi de oldukça iyi yapar. Hoş, diğer üniversitelerimizin hazırlık sınıfları da o bir yılı alırlar ama farkları o bir yılda lisedeki meslektaşları gibi pek bir şey öğretememeleridir. ODTÜ’nün bütün bu avantajlarına rağmen ben, yüksek lisans müracaatı, İngilizcesi iyi olmadığı için reddedilen ODTÜ mezunu gördüm.
Doğrudur, gözlenen gerçek, öğretimin İngilizce yapılmadığı eğitim kurumlarında yabancı dilin layığınca öğrenilmediği, hatta kurumun kalitesine daha doğrusu kalitesizliğine göre, bazen hiç öğrenilmediğidir. Fakat bu İngilizce öğrenmek için İngilizce eğitim yapmak gerektiğini değil, sadece kalitesiz öğretimin dil veya başka bir şeyi öğretemediğini gösterir, o kadar. Avrupa’dan Uzak Doğu’ya bütün ülkelerde bir taraftan İngilizce başarıyla öğretilirken diğer taraftan eğitim ülkenin kendi diliyle yapılır. Kimse eğitimi de İngilizce yapalım diye düşünmez.
Peki sonuç?
İngilizce üniversitede mutlaka öğretilmeli, öğrenilmelidir. Dalı ne olursa olsun her üniversite öğrencisi Lingua Franka’yı öğrenmek zorundadır. Tıpkı bin yıl önce Avrupa’da mutlaka Latince, bizim coğrafyamızda da mutlaka Türkçe, Arapça ve Farsça bilmek gerektiği gibi. Bu gerekliliği anlamak için herhangi bir kelime ve kavramı Google’a bir kere Türkçe, bir kere de İngilizce aratın ve bulunan kaynak sayısına bir göz atın. Aradaki fark İngilizce bilmek gerekliliğinin ispatıdır.
Ben deneme için ‘damıtık su’ ile ‘distilled water’ı aldım. ‘Damıtık su’ için Google 10.800 kaynak buldu. İngilizce’de bire bir aynı anlamdaki ‘distilled water’ için 20.100.000! Hatta öyle konular ve kavramlar vardır ki, İngilizcesiz hiç ulaşamazsınız.
Buna karşılık Türkiye’de de öğretim, bütün kademelerde Türkçe yapılmalıdır. Fakat yukarıda da gösterdiğim gibi öğrencinin İngilizce kaynaklara rahatlıkla erişip onları anlayacak seviyede İngilizceyi de kesinlikle öğrenmesi gerekir. Mükemmel bir İngilizce öğretimi fakat öğrenimin Türkçe yapılması… Öğrenimi Türkçe yapmazsanız az önce anlattığım gibi kendi ülkelerinde kendi insanlarıyla konuşamayan uzmanlar yetiştirirsiniz. Ustabaşıyla konuşamayan mühendis, öğrencilerine Türkçe ders veremeyen fizikçi, kimyacı! Başka bir ülke vatandaşına bu acayipliği çok zor anlatırsınız. Belki koloniler ve eski koloniler hâriç. Biz, öğrenim Türkçe yapılmasa da olur diyecek kadar kolonileştik mi?
Öğrenciler böyle iken hocalar nasıl olmalı? Gayet tabiî her şeyden önce mükemmel Türkçe bilmeliler. Bugün Türkiye’de ararsanız, mükemmel İngilizce bilen bir miktar Türk bulabilirsiniz. Ancak mükemmel Türkçe bilen Türk bulmak daha zordur. Yine de bir ülkede o ülkenin dilini en iyi konuşanların üniversitelerde olması beklenir. Fakat üniversite hocası Lingua Franca’yı, yani İngilizceyi de bilmek zorundadır. Yoksa o üniversite hocası değildir. Unvanı ne olursa olsun. Tıpkı Orta Çağ’da Arapça bilmeyene, Latince bilmeyene hoca denemeyeceği gibi.
Dil sınavında doçentlik barajı 65 iken hocalarımız İngilizce’yi rahatlıkla okuyup anlayamıyordu. Şimdi baraj 55’e indirildi. Bu herhalde İngilizce’yi anlamada bir rahatlık sağlamaz. Olsa olsa ‘bizim adamlar’ rahatlar. Artık onların önünde İngilizce’den pek zorlanmadan doçent, profesör olmanın yolu açılmıştır. Hatta bilimde de pek zorlanmadan.
Özetlersek
1. Türkçe’nin bilim dili olması, Türkçe konuşanların dünyadaki bilim üretiminde birinci olmaları ile mümkündür. Dünyada nerede bilim en çok üretiliyorsa, oranın dili, bilimin dilidir.
2. Türkçe bilim terimleri tek elden ve en doğrusu üniversitelerin bilim uzmanlarıyla dil bilimcilerin müşterek çalışmaları ile belirlenmeli ve uygulanmalıdır. Daha önce bu yolla türetilmiş ve hâlâ kullanılan sağlıklı terminolojiye dokunulmamalıdır. Medya yayınlarındaki yanlış kullanımlar dinamik bir şekilde yakalanıp yine medya vasıtasıyla tenkit edilmelidir. Yorum hür, haber tarafsız olmalıdır ama radyo, televizyon ve basının da eğitim kurumu olduğu unutulmamalıdır.
3. Lise ve üniversitede önce hocalar, sonra da öğrenciler Türkçe’yi belli bir seviyenin üstünde bilip kullanabilmelidir. Bu eğitimin olmazsa olmaz hedefidir. Hangi dalda eğitim görürseniz görün! Meselâ ABD’de, üniversitelerde ‘Üniversite İngilizcesi’ veya benzeri isimde mecburî bir ders vardır. Mühendislik okusanız bile!
4. Lise ve üniversitede her öğrenci İngilizce kaynakları okuyup rahatlıkla anlayacak kadar İngilizce öğrenmelidir.
5. Her üniversite hocası İngilizce kaynakları rahatlıkla okuyup anlayacak kadar İngilizce bilmelidir.
6. Lise ve üniversitede Türkçe’den başka bir dille öğretim yapılmamalıdır.
* İskender Öksüz’ün yakında yayınlanacak “Din, Bilim ve Türkçülük” kitabından.
