İletişim: sakinoner@hotmail.com
1.Milliyetçi Yayın Organlarının Yayımlanması ve Milliyetçi Teşkilatların Kurulması
1.5. Türkçü-Milliyetçi Diğer Yayın Organları(1)
1.5.8. Türk Sözü
Türk Sözü mecmuası, Türk Yurdu Cemiyeti tarafından 12 Nisan 1912-24 Temmuz 1912 tarihleri arasında İstanbul’da çıkarılan haftalık mecmuadır. 16 sayı çıkarılan mecmuanın başlığının altında “Halka doğru gitmek, halk için çalışmak…” ibaresi vardır. Türk Sözü, Türkçülük hareketini halka anlatmak, benimsettirmek ve bu düşüncenin yaygınlaştırmak amacıyla yayımlanmıştır. Mesul Müdürü Celal Sahir (Erozan), Başmuharriri Ömer Seyfeddin’dir.
Dilde sadeleşme fikrini savunan Türkçü-milliyetçi bir mecmuadır. Özellikle Ömer Seyfeddin’in halkın konuştuğu dilin esas alınmasını işleyen yazıları ile dikkati çeker. Bu yazıları içinde 5. Sayısında yayımlanan “Osmanlıca değil Türkçe” başlıklı yazısı çok büyük ilgi çekmiştir. Ayrıca Abdülhak Hâmid’in bazı şiirleri de bu mecmuada yayımlanmıştır. Bu yazarlardan başka yazıları yayımlanan diğer şahsiyetler şunlardır: Aka Gündüz, Cevat Fahri, Habil Adem, Cevat Turgut, Mehmed Rafet, Kâzım Nami (Duru).
1.5.9. Türk Yavrusu
Türk Yavrusu adlı Osmanlı Türkçesiyle yazılmış olan ve adında “Türk” sözü bulunan ilk çocuk gazetesidir. Türk Yavrusu 6 Ekim 1913 tarihinde yayımlanmıştır. Müdürlüğünü Gündüz Alp’in yaptığı mecmuanın idaresi Türk Kütüphanesi tarafından üstlenilmiştir. Türk Yavrusu’nun elde sadece 2 nüshası bulunmaktadır.
Çocuklara fen, sanat, edebiyat ve dersler açısından katkı sağlamayı amaçlamış ve mekteplileri hedef kitle olarak seçmiştir. İlk sayıda, okula giden çocukların fikir dünyalarını geliştirmeyi hedeflediği okuyuculara aktarılmıştır. Ancak muhtevasına bakıldığı zaman çocuklara uygun eserler yanında büyükler düzeyinde eserlere de yer verildiği görülmektedir. Türk Yavrusu’nun yayınlanma amaçlarından biri de çocuklara milli şuur aşılamaktır.
1.5.10. Bilgi Mecmuası
1913 yılında Türk Bilgi Derneği tarafından yayımlanan Bilgi mecmuası ise ülkede Türklük duygusunu ilmi esaslara bağlı olarak anlatmak amacıyla yayımlanan Türkçü bir dergidir. Dergide, tarih, dil, edebiyat, felsefe, sosyoloji, sanat tarihi, mimari, eğitim, pedagoji, tıp, iktisat gibi alanlarda zamanına göre oldukça seviyeli yazılar yayımlanmıştır.
1.5.11. Halka Doğru
Halka Doğru, Türk Yurdu dergisi bünyesinde ve Celal Sahir (Erozan) Bey’in yönetiminde çıkarılan haftalık mecmuadır. 24 Nisan 1913-20 Nisan 1914 tarihleri arasında toplam 52 sayı yayımlanmıştır. Türk Yurdu’nda verilen bilgiye göre, Halka Doğru’nun kapanma sebebi, I. Dünya Savaşı’nın çıkması ve halkın gündemini savaşla ilgili konuların daha çok oluşturmasıdır. Mecmua, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yarı-resmi yayın organlarındandır. II. Meşrutiyet dönemi Türkçülüğünün ve Türk halkçılığının önemli yayın organlarındandır.
Halka Doğru yayın politikasını, milli birlik ve beraberliğin temin edilmesinde halkın eğitim seviyesinin artırılması gerektiği düşüncesine göre oluşturmuş ve halk için halka faydalı olmak prensibi doğrultusunda yürütmüştür. Halka Doğru’nun temel hedefi, aydınlarla halk arasındaki kopukluğu gidermek, İstanbul’un halk ve Anadolu ile ilgilenmesini sağlamak, halka doğru gitmektir. Halkı, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin politikaları konusunda aydınlatmaya, bu politikaları halka yaymaya çalışmıştır. Ispartalı Hakkı’nın ifade ettiği gibi, mecmuanın kuruluş maksadı, “İstanbul’un beylerini, efendilerini ‘Halk’ ile ‘Anadolu’ ile alâkadar etmekti.” Gökalp de mecmuanın, “Türkçülüğün ilk esaslarından biri” olan “Halka Doğru” prensibini “tatbik etmek üzere” çıkarıldığını belirtir.
Halka Doğru’nun hedef kitlesini, amaçları doğrultusunda toplumun alt gelir grupları, esnaflar, köylüler ve işçiler oluşturmuştur. Bu sebeple yayın politikası; halkın sorunlarının dile getirilmesi, bu sorunlar için çözümler sunulması, halkın her konuda bilinçlendirilmesi; haklarının ve çıkarlarının savunulması şeklinde özetlenebilir. Bu anlayışa uygun olarak, gayet kolay anlaşılır bir dil ve üslup kullanılmıştır. “Türk Yurdu” daha teorik nitelikli yazılarıyla aydınlara yönelik yayın yaparken, “Halka Doğru” doğrudan halka, daha pratik sorunlara yönelik bir yayın politikası takip etmiştir.
Mecmuada iktisat konusuna büyük önem verilmiş, milli iktisat politikası ve bir milli burjuvazi yaratılması savunulmuştur. Mecmua, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bu konuda da sözcülüğünü yapmış, esnafla ilişkilerin geliştirilmesinin yollarını araştırmıştır. Bu iktisat programının bir parçası olarak, kooperatifçilik tartışılmış ve savunulmuştur. Kendi türünden meslek gruplarının bir araya gelip örgütlenmeleri ve lonca tarzı korporasyonlar kurmaları önerilmiştir.
Halka Doğru’nun yazar kadrosunun çoğu aynı zamanda Türk Yurdu mecmuasının da yazarı olan kişilerden oluşuyordu. Derginin önemli yazarları arasında; Akçuraoğlu Yusuf, Hüseyinzâde Ali (Turan), Ağaoğlu Ahmet, Ziya Gökalp, Ali Canip (Yöntem), Aka Gündüz (Enis Avni), Kâzım Nami (Duru), Mehmet Ali Tevfik (Yükselen), Köprülüzade Mehmet Fuat, Mehmet Emin (Yurdakul), Memduh Şevket (Esendal), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), Mühendis Faik Beyler ve Halide Edip (Adıvar) Hanım vardır.
1.5.12. Milli Tetebbular Mecmuası
Milli Tetebbular Mecmuası, Âsar-ı İslâmiye ve Milli Tetkik Encümeni tarafından İstanbul’da 1915 yılında iki ayda bir yayımlanan bir mecmuadır. Fuat Köprülü’nün müdürlüğünü yaptığı mecmuanın ele aldığı konular; “din, ahlâk, hukuk, iktisat, lisaniyyat, bediiyat (estetik, güzel sanatlar), kayıt, bünye-i ictimaiye (sosyal durum)”dir. Mecmua revü şeklinde 5 sayı yayımlandı.(2)
İlmi açıdan önemli bir mecmua olan Milli Tetebbular, İslâm medeniyeti ve Türk kültürüne ait doğuda ve batıda yapılan önemli çalışmalara, batı ve doğu dillerinden tercümelere bünyesinde yer vermiştir. Minyatür, yazı, mimari eserler ve abidelerin resimleri ve haritalar yayımlanmıştır.
Bu mecmuada Fuat Köprülü’nün başta “Türk edebiyatında âşık tarzının menşei ve tekâmülü hakkında bir tecrübe” adlı makalesi olmak üzere çeşitli makaleleri yayımlanmıştır. Mecmuada ayrıca Ragıp Hulusi, Ziya Gökalp, Zahireddin Mehmed Babür Şah, Şerafeddin (Yaltkaya), Rauf Yekta, Necib Âsım (Yazıksız) gibi şahsiyetlerin makalelerine yer verilmiştir.
1.5.13. Yeni Mecmua(3)
İstanbul’da Yeni Mecmua adıyla biri Mehmed Talat, diğeri A. Cemal tarafından iki ayrı dergi çıkarılmıştır. Bunlardan ilki, Ziya Gökalp’in öncülüğünde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin maddî desteğiyle 12 Temmuz 1917’de haftalık olarak yayımlanmıştır. Bu bir ilim, fikir, sanat ve edebiyat mecmuasıdır. Başlığının altında “ilim, sanat ve ahlâka dair haftalık mecmua” ibaresi yer almaktadır. Türkçülük ve milliyetçilik görüşünü savunan mecmua, devrin ilim, fikir ve edebiyat adamlarını etrafında toplamıştır. Ziya Gökalp’in de arzusuyla ilmî konular herkesin anlayabileceği bir dil ve üslûpla kaleme alınmıştır. Yahya Kemal (Beyatlı) daha hazırlık aşamasından itibaren Gökalp’i desteklemiş, dergiye “mecmua” adını o teklif etmiş, Gökalp bu ada “yeni” sıfatını eklemiştir.
Sahibi ve sorumlu müdürü İttihat ve Terakkî’nin önde gelenlerinden ve “Küçük Talat” olarak bilinen Mehmed Talat (Muşkara) görünse de, parti derginin yayınına doğrudan müdahale etmemiştir. Yayın periyoduna büyük oranda uyularak altmış altı sayı çıkarılan dergi, I. Dünya Savaşı’ndan başarısızlıkla çıkan İttihat ve Terakkî’nin düşüşü ve Mondros Mütarekesi’nin ardından mecmuanın birinci yayın dönemi 26 Ekim 1918’de kapanmıştır. Mecmuanın neşriyatını yürüten Ziya Gökalp tutuklanarak Malta’ya sürülmüştür. Bu birinci dönemde toplam 66 sayı olarak çıkarılmıştır.
“Türkçülük” neşriyatı yapan Yeni Mecmua’nın yayın politikasını Ziya Gökalp yürütmüştür. Köprülüzade Mehmet Fuat, Ahmet Refik ve Necmettin Sadık gibi isimler de yayın politikasının belirlenmesinde de etkili olmuşlardır. Gökalp, genellikle “Milliyetçilik” düşüncesi üzerinde durmuştur. “İçtimaiyat” başlığı altında yazan Gökalp, “Halkçılık” kavramını da ilk defa bu mecmuada kullanmıştır. Ziya Gökalp mecmuada sosyoloji, edebiyat ve tarih alanlarında da yazılar yazmıştır. Türkçülüğün Esasları’nı oluşturacak fikirlerinin bir bölümü ilk defa bu yazılarda ortaya konmuştur.
Yeni Mecmua’da şiir ve yazıları yer alan diğer şair ve yazarlar şunlardır: Ziya Gökalp, Ömer Seyfeddin, Yahya Kemal (Beyatlı), Faruk Nafiz (Çamlıbel), Mehmet Fuat (Köprülü), Halide Edib (Adıvar), Refik Halit (Karay), Yakup Kadri (Karaosmanoğlu), Hüseyin Rahmi (Gürpınar), Reşat Nuri (Güntekin), Ağaoğlu Ahmet, Halit Fahri (Ozansoy), Ahmet Hikmet (Müftüoğlu), Ahmed Refik (Altınay), Necmeddin Sâdık (Sadak) Hakkı Süha (Gezgin), Falih Rıfkı (Atay), Ali Canib (Yöntem).
Yeni Mecmua iki defa “fevkalâde nüsha” çıkarmıştır. Birincisi “Çanakkale” (5 Mart 1331), ikincisi “Bursa” (1 Mayıs 1923) adlarını taşır. Mecmua 1 Ocak 1923’te Falih Rıfkı (Atay) tarafından on beş günde bir tekrar yayımlanmıştır. Bu yayın döneminde mecmua, 24 nüsha yayımlandıktan sonra 20 Aralık 1923 tarihinde 90. sayı ile ikinci kere kapanmıştır.
Yeni Mecmua adıyla çıkan ikinci derginin ilk sayısı 5 Mayıs 1939’da yayımlanmıştır. Sahibi A. Cemal, mesul müdürü M. Faruk’tur. Mecmuanın 12 Ağustos 1941’de çıkan 120. sayısından sonra bir süre daha yayımını sürdürdüğü anlaşılmaktadır.
1.5.14. Küçük Mecmua(4)
Ziya Gökalp tarafından, iki yıllık Malta sürgünü dönüşü İstanbul’da tutunamaması üzerine gittiği Diyarbakır’da, matbuat umum müdürü olan arkadaşı Ağaoğlu Ahmet vasıtasıyla Ankara hükümetinin tasvibi ile ve bir miktar maddî yardım alınarak çıkarılmıştır. Yayımlanmaya başlanmasından itibaren Millî Mücadele’yi desteklemiştir. Haftalık olmasına rağmen mecmuanın yayın periyodu maddî imkânsızlıkların da etkisiyle zaman zaman aksamış, 5 Haziran 1922 - 5 Mart 1923 tarihleri arasında toplam 33 sayı yayımlanabilmiştir. Adına uygun ölçülerde kitap ebadında, on altı veya yirmi sayfa olarak ve devrine göre sade bir Türkçe ile yayımlanan Küçük Mecmua, Ziya Gökalp’in Telif ve Tercüme Heyeti reisliği göreviyle Ankara’ya gitmesi üzerine kapanmıştır.
Mecmuada çoğunlukla Ziya Gökalp’in olgunluk dönemi fikri yazıları yayımlanmıştır. Mecmuada Gökalp dışında eserleri yayımlanan şair ve yazarlar şunlardır: Ali Nüzhet (Göksel), Binbaşı Hâlis Bey, Çelik, Albay Basri Bey, Ali Canip (Yöntem), Yahya Saim (Ozanoğlu), İhsan Hâmid (Tigrel), Hâmid Zülfü (Tigrel), Said Nazif (Ozankan), Recep Ferdi (o zamanki Diyarbakır Valisi Hüseyin Mazhar Bey), Mustafa İskender, Reşat Hayrettin, Cahide Vehbi, İbrahim Halil (Tüzün), Mustafa Şevki (Ekinci), Osman Recai (Ocak), Doktor Gafur Nüzhet ve kızı Nezihe Gafur, Harputlu Fethi, Çubukçuzade Mehmed Sıdkı (Akozan).
(Devam edecek)
(1) Geniş bilgi için Nazım H. POLAT, II. Meşrutiyet Devrinde Türkçü Yayın Organları, (Türk Yurdu, Nisan 2011, Yıl 100, Sayı 284) başlıklı makaleyi okuyunuz.
(2) Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi “Milli Tetebbular Mecmuası” maddesi.
(3) Yeni Mecmua hakkında daha geniş bilgi almak için Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi ve TDV İslam Ansiklopedisi’nin “Yeni Mecmua” maddesine bakınız.
(4) TDV İslâm Ansiklopedisi, “Küçük Mecmua” maddesi.
